irritabl bağırsak sendromu

İrritabl bağırsak

İrritabl bağırsakta hastanın mide ve bağırsak bölgesinde çeşitli şikayetleri vardır, ancak bunların organik bir nedeni yoktur. Burada sindirim sisteminin bir işlev bozukluğu söz konusudur. Kimlerde bu rahatsızlığın bulunduğunu ve teşhis ve tedavi olanaklarına ilişin bilgileri bu bölümde okuyabilirsiniz.

"İrritabl bağırsak" (irritabl bağırsak sendromu, İBS) nedir?

İrritabl bağırsak (irritabl bağırsak sendromu, İBS, İng. Irritable Bowel Syndrome (IBS) veya Colon irritabile = İrritabl kolon) mide ve bağırsak sisteminin en sık görülen işlev bozukluklarından biridir. Bu rahatsızlık sadece kalın bağırsağı değil, tüm sindirim sistemini etkiler. Ayrıntılı tıbbi muayenelere rağmen, genellikle şiddetli olan sindirim şikayetlerine ilişkin organik bir sebep bulunamaz.

Sanayileşmiş ülkelerde nüfusun yaklaşık %20'sinin hafif veya ağır şiddette irritabl bağırsak rahatsızlığı çektiği tahmin edilmektedir. Bu rahatsızlığın kadınlarda görülme oranı erkeklere göre iki kat daha fazladır. Genellikle şikayetler ilk olarak 20 ila 30 yaşları arasında ortaya çıkar ve genellikle aylar ya da yıllar boyunca sürer. Sıklıkla bir bağırsak enfeksiyonu ile bağlantılı olarak gerçekleşen antibiyotik kullanımının tetikleyici olduğu tespit edilebilmektedir (enfeksiyon sonrası gelişen irritabl bağırsak sendromu olarak adlandırılır). Hastaların yaşam kalitesi genellikle oldukça kısıtlanır.

İrritabl bağırsakta hangi semptomlar görülür?

İrritabl bağırsakta görülen tipik şikayetler karın ağrısı, karın krampları, şişkinlik ve kabızlık ve/veya ishallerdir. Stres semptomların daha da şiddetlenmesine sebep olur. Şikayetler bazen dışkılama sonrası kaybolur veya özellikle fazla yenilmesi durumunda yemekten sonra artar. Bu durumda, sindirim enzimlerinin yeterli olmaması ve buna bağlı olarak şişkinliğe yol açan çürüme ve fermantatif dispepsi oluşumu söz konusu olabilir. Bazen bağırsağın tam boşalamaması duygusu oluşur. Bunun yanı sıra mide yanması, geğirme ve bağırsaklarda guruldama oluşabilir. Ancak önemli diğer organik hastalık ihtimalleri ortadan kaldırıldıktan sonra (şikayetlere yol açabilecek diğer sebeplerin olmadığından emin olunmalıdır) "irritabl bağırsak" teşhisi koyulabilir. Hastalık oldukça rahatsız edicidir ama tehlikeli değildir.

Aşağıda belirtilen 3 husus mevcutsa irritabl bağırsak sendromu (İBS) mevcuttur:

Hasta ve doktor tarafından bağırsakla ilişkilendirilen ve genellikle dışkıda farklılıklarla(ishal, kabızlık veya geçişli ishal ve kabızlık) seyreden kronik, yani 3 aydan uzun süren şikayetler (ör. karın, şişkinlik) mevcuttur.
Şikayetler hastanın yardım aramasına ve/veya ciddi derecede endişelenmesine sebep olmuştur ve semptomlar yaşam kalitesini önemli derecede bozacakkadar şiddetlidir.
Ön koşul, bu şikayetlerden sorumlu olabilecek diğer hastalık tablolarına ilişkin karakteristik değişikliklerin mevcut olmamasıdır.

Eşlikçi belirtiler

İrritabl bağırsak rahatsızlığı bulunan hastalarda genellikle aşağıdaki sorunlar veya şikayetler de görülmektedir:

Anksiyete bozuklukları
Depresyon
Uykusuzluk
Kronik yorgunluk sendromu (Chronic Fatigue Syndrome = CFS)
Baş ağrısı (migren)
Fibromiyalji ("yaygın ağrı semptomları görülen yumuşak doku romatizması")
Menstrüasyon şikayetleri

İrritabl bağırsak sendromunun sebepleri neler olabilir?

İrritabl bağırsak sendromu olan kişilerde besinler sindirim sisteminden çok hızlı veya çok yavaş geçer. Bu sebeple hastalarda ishal (geçiş süresi çok hızlı olduğu için sıvıların geri emilimi mümkün olmaz ve dışkı sıvı kalır) veya kabızlık (geçiş çok yavaş) görülür. Genellikle bağırsak kolonizasyonu sağlıksızdır (sindirime yardımcı olan normal bakteriler azınlıktadır, zararlı, gaz oluşumuna sebep olan bakteriler çoğunluktadır), daha yoğun olarak bağırsak gazları oluşur ve bu da doluluk hissi, şişkinlik ve şiddetli karın ağrısına yol açabilir. Ayrıca irritabl bağırsak sendromu hastalarının ağrı duyarlılığı, esneme uyaranlarına karşı ağrı eşiğinin daha düşük olması gibi sebeplerle, daha yüksektir. Zararlı maddelerden koruyan bağırsak bariyeri zayıflamıştır, bağırsak duvarının geçirgenliği artmıştır ("Leaky Gut" = "delikli" bağırsak): Zararlı maddeler gerektiği gibi atılamaz. Stres şikayetleri artırır. İrritabl bağırsak sendromu olan hastalar depresyon ve anksiyete bozukluklarına daha yatkındır. Psikosomatik bozukluklarla birlikte otonom sinir sistemi bozukluğuna ilişkin tartışmalar da yürütülmektedir.

Benim neyim var?İrritabl bağırsak sendromunun bilimsel açıdan olası luşum sebepleri, tetikleyicileri

İrritabl bağırsak sendromunun tıbbi-bilimsel sebepleri hakkında farklı teoriler mevcuttur. İBS'in tetikleyicileri arasında mide ve bağırsak sisteminde görülen bakteriyel enfeksiyonların, sindirim sistemi bölgesindeki bağışıklık fonksiyonu bozukluklarının ve anormal bir bağırsak peristaltizminin de (motilite bozukluğu) yer aldığı düşünülmektedir. Bilim insanları hastaların bağırsaklarında bir dizi tipik değişiklikler tespit edebilmiştir. Ancak bu değişiklikler sadece irritabl bağırsakta değil, aynı zamanda kısmen kronik inflamatuvar bağırsak hastalıklarında, divertikülitte ve gıda intoleranslarında da görülmektedir.

daha fazla göster

Serotonin dengesinin bozulması

Taşıyıcı madde serotonin ağrının algılanmasından da sorumludur. Bağırsağın sinir sistemi, irritabl bağırsak rahatsızlığı durumunda uyarıldığında, salgılayacağı taşıyıcı madde miktarını artık doğru bir şekilde düzenleyemez. Böylece, "sağlıklı" kişilerde uyarılar algı eşiğini aşmazken bu rahatsızlıktan mustarip olan kişiler bağırsaklarını daha yoğun olarak algılayabilir ve ağrı hissedebilirler.

Bozuk bağırsak motilitesi (hareketliliği)

İrritabl bağırsak hastalarının bağırsak duvarı, besinlerin yol açtığı esneme uyarımlarına karşı aşırı hassas tepki verir. Bağırsak, bağırsak duvarında yer alan kendi sinir sistemine (enterik sinir sistemi = ESS) sahiptir, buna "abdominal beyin" adı da verilir. Bu sistem besin bağırsağa ulaştığında ve duvarı esnettiğinde sinyal verir. ESS, taşıyıcı madde "serotonin" ile birlikte, dönüşümlü olarak kasılıp gevşeyecek ve böylece peristaltik dalgayı oluşturarak besinleri ileri doğru aktaracak şekilde bağırsak kaslarını uyararak sindirimi yönetir. İrritabl bağırsakta bu bağırsak-sinir sistemi bozulmuş, "irite" olmuştur, sistem bağırsak kaslarına yanlış talimatlar verir. Bağırsak hareketlerinin senkronizasyonu bozulur, böylece tüm sindirim olumsuz etkilenir. Gıda püresi ya çok hızlı taşınır, böylece ishal oluşur (ishal tipl irritabl bağırsak sendromu). Ya da bunun tam aksi olabilir: Kaslar çok yavaş hareket ederse kabızlık (= Obstipasyon) oluşabilir (obstipasyon tipi irritabl bağırsak sendromu). Kaslar çok fazla kasıldığında ve tamamen gevşeyemediğinde irritabl bağırsak krampları ve şişkinlik meydana gelir.

İrritabl bağırsağın sebebi olarak mide ve bağırsak sistemi enfeksiyonları (enfeksiyon sonrası irritabl bağırsak sendromu)

Yapılan birçok araştırma irritabl bağırsağın mide ve bağırsak enfeksiyonlarının (mide ve bağırsak gribi) sonucunda oluşabileceği belgelemiştir. Bağırsak enfeksiyonlarında rol oynayan bazı bakteriler irritabl bağırsak oluşumu için diğer patojenlere göre daha büyük bir etken teşkil etmektedir. Enteral (= bağırsakla ilgili) bir enfeksiyon sadece on vakadan birinden sorumludur. İrritabl bağırsağın sebebi bir bağırsak enfeksiyonu ise hatalarda tipik olarak belirgin ishal semptomları gelişir. Bağırsak enfeksiyonlarında aceleci bir şekilde kullanılan antibiyotikler de bağırsak biyotopunun zarar görmesine sebep olur ve irritabl bağırsağın tetikleyicisi olabilir.

Bağırsak mukozasının bağışıklık aktivitesinin yükselmesi

Bu rahatsızlığı bulunan kişilerin bağırsak mukozasından alınan doku örneklerinde bağışıklık aktivitesinde bir yükselme tespit edilebilmektedir. Bu anlamda mukozada bağışıklık sistemine ait savunma hücrelerinin ve bunların taşıyıcı maddelerinin (interlökinler gibi inflamasyon medyatörleri) daha fazla bulunduğu tespit edilmektedir. İrritabl bağırsakta görülen bu aktivite artışının nasıl ortaya çıktığı ve hangi amaca hizmet ettiği yoğun bir şekilde araştırılmaktadır.

Bağırsak mukozasının geçirgenliğinin artması ("geçirgen bağırsak")

Bağırsak mukozasında komşu hücreler "sıkı bağlantı" adı verilen (İng. "Tight Junction") bir bağlantı noktası ile birbirine bağlıdır. Sıkı bağlantılar hücreleri, aralarından yabancı maddeler veya hastalık patojenleri geçemeyecek şekilde birbirine kaynaştırır. Bu "bağırsak bariyeri" sağlam olduğu sürece, bağırsak mukoza hücreleri bütünü, yabancı maddelerin bağırsak bölgesinden vücuda sızmasını önleyen canlı bir koruma kalkanı oluşturur. İrritabl bağırsakta bağırsak bariyeri "geçirgen" ve "delikli" bir durumdadır, hücreler arasındaki bağlantı artık çok sıkı değildir, böylece hastalık patojenleri ve toksinler ("zehirli maddeler") bağırsak mukozasından daha kolay içeri sızabilir ve bir "iritasyona" yol açabilir.

İrritabl bağırsak (irritabl bağırsak sendromu) nasıl teşhis edilebilir?

İrritabl bağırsak teşhisi tipik şikayet kalıplarına dayanarak ve diğer hastalık tablolarının söz konusu olması ihtimali ortadan kaldırıldıktan sonra koyulabilir.

Teşhis koymak için atılan ilk adım, bir doktorla gerçekleştirilen kapsamlı bir anamnez görüşmesidir.

Nerede ağrı hissediyorsunuz ve bunlar hangi durumlarda ortaya çıkıyor?
İshal veya kabızlık şikayetiniz var mı?
Belli gıda maddeleri veya içeceklerle bağlantılı olarak ağrı hissettiğinizi fark ettiniz mi?
Kusma, kas ve eklem ağrısı, mide yanması ve ateş gibi başka semptomlarınız var mı? Dışkınızda kan fark ettiniz mi? Çabuk yoruluyor musunuz? Kilo kaybettiniz mi? Bu irritabl bağırsakla uyumlu olmayan bir durumdur ve ciddi hastalıkların aranmasını belirten bir alarm olarak kabul edilir.
Şu anda yaşam şartlarınız "stresli mi"?
Başka hastalıklarınız var mı? Tetikleyicilere ve şikayetleri artıran şartlara (ör. stres, öfke, fazla yorgunluk) ilişkin sorular
Düzenli olarak ilaç kullanıyor musunuz veya son haftalarda kullandınız mı (antibiyotikler, ağrı ve kalp ilaçları, tiroid preparatları, müshiller (=laksatifler))
Aile öyküsüne ilişkin sorular (ailede bulunan hastalıklar)
Mevcut olan organik bağırsak hastalıkları (ör. şiddetli ishallerle seyreden inflamatuvar bağırsak hastalıkları (İBH))

Bu görüşmenin ardından, doktorun bağırsak çıkışına baktığı ve karnı yoklayıp dinlediği fiziksel bir muayene gerçekleştirilir. Bir dışkı örneği sindirim bozuklukları ve bağırsaktaki işlevsel rahatsızlıklar hakkında bilgi verebilir. Ayrıca dışkı, gizli (okült = görünmeyen) kan bakımından incelenir. Doktor bağırsak sisteminin yanı sıra mesaneyi, böbrekleri, kadınlarda yumurtalıkları ve şikayetlere bağlı olarak kalbi de kontrol eder. Kan, dışkı, (dışkıda kan, parazitler (kurtçuklar)) ve idrar tahlilleri ve organların işlev testleri de önemli bilgiler sağlar. Şişkinlikte olduğu gibi burada da früktoz, laktoz, sorbit intoleransları gibi gıda intoleransı ihtimali bertaraf edilmelidir. Şikayetlerin akut olarak ortaya çıkması, bu şikayetlere kilo kaybı, ateş, yorgunluk, kansızlık, kusma, eklem şikayetleri ve/veya dışkıda kan gibi durumların eşlik etmesi durumunda ciddi hastalıklar söz konusu olabilir ve altta yatan hastalık ayrıntılı bir tıbbi muayene ile aydınlığa kavuşturulmalıdır. Karaciğer, safra veya pankreas hastalıklarına ilişkin belirtiler takip edilmelidir.

Muhtemelen bunların ardından rektum (göden) ve kalın bağırsak (kolonoskopi - kalın bağırsağın görüntülenmesi) muayenesi yapılacaktır. Kolonoskopide anal kanaldan kalın bağırsak ve ince bağırsağın son kısmı endoskopik olarak muayene edilir. Bağırsağın kontrast maddeli görüntüleme yoluyla röntgen görüntüsü de alınabilir. Organik bir hastalık, besin intoleransı veya kronik inflamatuvar bağırsak hastalığı ihtimali ortadan kaldırıldıktan sonra doktor irritabl bağırsak teşhisini koyabilir. İrritabl bağırsak, ancak diğer sebeplerin mevcut olmadığından emin olunduğunda koyulabilecek "dışlayıcı bir teşhistir".

Diğer olası teşhis yöntemleri:

Tüm karın bölgesinin ultrasonla muayene edilmesi (sonografi)
Bağırsak ve karın bölgesinin röntgen yoluyla muayenesi (röntgen), günümüzde genellikle bilgisayarlı tomografi (BT) şeklinde gerçekleştirilir

İrritabl bağırsak sendromu nasıl tedavi edilebilir?

İrritabl bağırsak sendromu yaşam kalitesini ciddi derecede etkileyen rahatsız edici bir hastalıktır. (Bilimsel) tıbbi bir tedavi sadece kısıtlı ve semptomlara yönelik olarak yapılabilmektedir. En önemlisi şikayetlerinizi sınıflandırabilmeniz ve arkasında ciddi bir hastalık olduğuna ilişkin endişelenmemenizdir. Konvensiyonel ilaçların genellikle ciddi yan etkileri olabileceği için, ilaçla tedavinin getirdiği risklerin şikayetlerin kendisinden daha büyük olup olmadığı kıyaslanmalıdır.

Genellikle beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, şişkinliğe yol açan ve sindirimi zor yiyeceklerden kaçınılması şikayetleri hafifletmektedir. Doğal tedavi yöntemleri şikayetlerin hafif olduğu durumlarda tek tedavi olarak yeterli olabilir ama aynı zamanda modern tıp tedavisine destekleyici olarak da uygulanabilirler.

Nane yağı mide asidine dirençli formda ve etkisini ince bağırsakta gösterecek şekilde kullanıldığında rahatlatıcı etkiye sahiptir. Aynı şekilde papatya, lavanta yağı, kişniş, melisa ve eğir otu da mide ve bağırsak üzerinde rahatlatıcı bir etkiye sahiptir. Bahsedilen bitkiler çay olarak ve hazır preparatlar şeklinde eczanenizden temin edilebilir. Biyolojik olarak papaya meyvelerinden hazırlanan özel preparatlar şişkinlik, dışkılama sırasında ağrı veya kabızlık gibi şikayetlere karşı etkilidir ve alarm durumundaki sindirim sistemini rahatlatır.

Dışkının çok sert olması durumunda dikkatli bir şekilde tolere edilebilen lif bakımından zengin gıdalar denenebilir. Lifli gıdalar şişkinliğe de yol açabileceği için dikkatli olunmalıdır. Keten tohumu, Hindistan kökenli karnıyarık otu tohumu ve buğday kepeği kabızlık durumunda bağırsak geçişini teşvik eder, bol su çeker ve ishali de hafifletir. Pirinç, patates ve yulaf gibi gıda maddeleri dışkıyı katılaştırıcı etkiye sahiptir. Şişkinlik durumunda kimyon, rezene ve anason preparatları ve çayları rahatlama sağlar.

Yeni araştırmalar, irritabl bağırsağın hafif (kronik) inflamasyonlarla ve bağırsağın bakteri florasındaki çeşitliliğin ve işlevselliğin düşük oluşuyla bağlantılı olduğunu göstermektedir. İrritabl bağırsak sendromu genellikle bağırsak enfeksiyonlarından sonra, özellikle de antibiyotikle tedavi edilen enfeksiyonlardan sonra ortaya çıkar, zira antibiyotik kullanımı sebebi ile doğal, sağlıklı bağırsak florası tahrip edilir ve zararlı bakteriler kontrolsüzce yayılabilir, bağırsak gittikçe "geçirgenleşir", bağırsağın koruyucu bariyeri tahrip olur. Mür, papatya ve kahve kömürü bağırsak üzerinde geçirgenliği önleyici etkiye sahiptir.

Fakat irritabl bağırsak sendromunun çeşitli sebeplerine etkin bir şekilde karşı koyabilmek için, irritabl bağırsak sendromunun sebepleri ile mücadele eden ve irritabl bağırsak şikayetlerini de önleyen hassas yöntemler mevcuttur: Doğal bağırsak bakterileri – tıbbi bilimsel komite ve dernekler tarafından irritabl bağırsağa ilişkin tüm şikayet tablolarında önerilen probiyotik bakteri preparatları. Bu probiyotik bağırsak bakterileri sadece semptomları değil, aynı zamanda irritabl bağırsağın sebeplerini de ortadan kaldırır ve bağırsaktaki dengenin tekrar kurulmasını sağlar ve bunu üç yönlü olarak gerçekleştirir:

Bağırsak bakterileri tamamen doğal, sağlıklı bir bağırsakta bulunan, sindirimimizi ve iyilik halimizi birçok yönden destekleyen mikroorganizmalardır.
Bağırsak bakterilerinin istenmeyen etkileri yoktur - Tedavinin başında ara sıra hafif şişkinlik ve dışkıda değişiklikler meydana gelebilir. Ancak bu, iyileştirici etkiler ortaya çıkmadan önce görülen geçici bir durumdur.
İnflamasyon, "geçirgen bağırsak“, zararlı mikroorganizmalar (genellikle antibiyotik tedavisinden veya bağırsak enfeksiyonlarından sonra), motilite bozuklukları gibi farklı sebeplere yönelik özel kompozisyonlar şeklinde kombine edilen bağırsak bakterileri (bifidobakteriler, laktobasiller, laktokoklar, streptokoklar vb.) ile şikayetlerin sebepleri ile mücadele edilir ve bunlar ortadan kaldırılır.

İrritabl bağırsakta somut olarak hangi önlemler alınabilir? İrritabl bağırsak için neler önerilir?

Öneri 1 - Rahatlamak için vakit ayırınız! Siz rahatsanız, bağırsağınız da rahattır! Stres irritabl bağırsak sendromunun semptomlarını artırır. Yeterli rahatlama ve düzenli hareket bağırsağın tekrar dengelenmesini sağlar. Sauna, açık havada hareket etmek ve su uygulamaları faydalıdır. Rahatlama teknikleri ile yapılan egzersizler (ör. Autogenes Training, yoga) stres, gerginlik ve korku durumlarında şikayetlerin kontrol altında tutulmasına yardımcı olur. Ciddi psikolojik sorunlar ve depresyon gibi rahatsızlıkları bulunan hastalar bir psikoterapiste danışmalıdır.

Öneri 2 - Şişkinlik yapan, sindirimi zor olan gıda maddelerini menünüzden çıkarın. Bunun için bir beslenme günlüğü hazırlamanız ve hangi gıda maddelerinin, içeceklerin ve durumların semptomları etkilediğini ve şikayetlere yol açtığını tespit etmeniz gerekir. Önlemek tedavi etmekten daha iyidir. İrritabl bağırsağı tetikleyen faktörlerden kaçınmalısınız! Bağırsak hareketliliğini uyarıcı lifler alınacağında suda çözünen lifler (keçiboynuzu çekirdeği tozu, pektin) kullanılmalıdır.

Çok sayıda küçük porsiyonlar yemek, az sayıda büyük porsiyonlar yemekten daha iyidir! Yemekler yavaş yenilmeli ve iyi çiğnenmelidir! Yeterli miktarda sıvı tüketilmelidir (ör. gazsız maden suyu)! Yağlı, şişkinliğe yol açan yiyeceklerden ve çok soğuk veya çok sıcak içeceklerden kaçının! Gazlı içecekler ve meyve de genellikle şikayetlere yol açmaktadır.

Düzenli olarak ve belli saatlerde yemek yiyin!

Öneri 3 - Eğer mümkünse sigara kullanımı bırakılmalı ve alkol sadece ölçülü bir şekilde tüketilmelidir!

Öneri 4 - Probiyotik, bağırsak mukozasını koruyan ve sindirim fonksiyonunu dengeleyen, özel olarak geliştirilmiş çok çeşitli sinbiyotiklerin (uzun süreli olarak da) kullanılması, irritabl bağırsak sendromunda önleyici ve tedaviyi destekleyici olarak idealdir.