İshal (diyare)

Günde üç defadan fazla, miktarı artmış ve/veya (oldukça) sulu yapıdaki dışkı ishal olarak tanımlanır. Kimlerde bu rahatsızlığın bulunduğunu ve teşhis ve tedavi olanaklarına ilişin bilgileri bu bölümde okuyabilirsiniz.

İshal nedir?

İshal dışkı frekansı ve dışkı yapısına bağlı olarak tespit edilir. Dışkı frekansı yaşa bağlı olarak büyük bir farklılık gösterebilir: Bir bebeğin büyük tuvaletini günde 5 defa yapması da, beş günde bir defa yapması da çok normaldir. Birçok kişi ishal olduğunu zanneder, ancak dışkının sıvı veya püre kıvamında olması "ishal" teşhisi için yeterli değildir. Bu teşhis için, en az üç defa olmak üzere günde birkaç kez yumuşak kıvamlı (yani şekilli değil, sıvı halde) dışkılama yapılması ve buna şiddetli tuvalete çıkma duygusunun eşlik etmesi gerekmektedir, genellikle dışkının ağırlığı ve hacmi de artmıştır.

Her sene nüfusun yaklaşık üçte biri bir defa diyare geçirir ancak bunların sadece küçük bir kısmı doktora müracaat eder. Dünya çapında yılda 2 milyondan fazla çocuk genellikle enfeksiyonların (bakteriler, virüsler, mantarlar, parazitler) yol açtığı ishaller sebebi ile hayatını kaybeder.

İshalde hangi semptomlar görülür?

İshal hastalıklarına genellikle mide bulantısı, kusma ve iştahsızlık eşlik eder. Bunlara, "mide ve bağırsak gribi" veya "mide ve bağırsak enfeksiyonu" olarak adlandırılan kolik tarzı ağrılar ve karın krampları (ayrıca bkz. "şişkinlik") da eklenebilir.Şikayetlerin şiddeti ve bulaşma ile ilk semptomların ortaya çıkması arasındaki sürenin uzunluğu ilgili patojene bağlıdır. Hastalanan kişiler kendilerini çok kötü hissetse de genellikle çok kısa bir süre içinde iyileşirler. Bir iki gün hafif yiyecekler ve yatak istirahati hastanın iyileşmesi için yeterlidir.

Ancak hastalık daha ciddi de seyredebilir. İshal çok şiddetli ise ve yeterince sıvı alınmazsa ciddi sıvı kaybı (dehidratasyon) oluşabilir. Önemli ölçüde sıvı kaybı olduğu deriden anlaşılabilir, deri sıkıştırılıp bırakıldığında kırışıklıklar kaybolmaz. Ayrıca idrar atımı da azalır. İdrar dikkat çekecek derecede koyu renkli ve yoğundur. Söz konusu kişilerde gittikçe artan bir şekilde uyku ve sersemlik hali görülür, hastalar dolaşım problemleri ve böbrek hasarları riski altındadır. Özellikle bebekler, küçük çocuklar, çocuklar ve yaşlılar şiddetli ishal hastalıklarında sıvı kaybı sebebi ile akut tehlike altındadır.

İshallerin üç günden uzun sürmesi, çok ciddi boyutta olması ve hastayı belirgin ölçüde zayıflatması durumunda bir doktora başvurulmalıdır. İshal, yüksek su ve mineral kaybı sebebi ile özellikle çocuklar, başka bir hastalıktan dolayı zayıf düşmüş olan kişiler ve yaşlı insanlar için hayati tehlike arz edebilir. Ayrıca şiddetli karın ağrısı, ateş, tekrarlayan kusma, dışkıda kan bulunması ve zehirlenme şüphesi alarm semptomlardır, bunların tıbbi açıdan aydınlığa kavuşturulması gerekir.

Bristol Stool Chart

Bristol dışkı formu skalasında yer alan tip 5, 6 ve 7 ishalde görülen tipik dışkı tablosunu gösterir.

İshalin sebepleri neler olabilir?

İshal bir hastalık değil, arkasında buna sebep olan farklı hastalıklar olabilecek bir semptomdur. Doktorlar bunu akut ve kronik ishal olarak ikiye ayırırlar:

Akut ishalin sebepleri:

"Bağırsak gribi" olarak adlandırılan rahatsızlığa genellikle virüsler (noravirüsler ve rtotavirüsler) veya bakteriler yol açar
Bakteriyel enfeksiyonlara, yani "besin zehirlenmesine" özellikle salmonellalar, klostridler veya stafilokoklar sebep olur. Bu bakteriler, mide ve bağırsak mukozasına zarar veren zehirli maddeler (toksinler) oluşturur.
İlaçlar (antibiyotikler, müshiller, digitalis (yüksük otu), ağrı kesiciler, sitostatikler (kanser ilaçları), mide asidinin nötralize edilmesini sağlayan magnezyum içeren ilaçlar)
Yüksek miktarlarda alkol, kahve ve şekerli yiyeceklerin tüketilmesi ve aynı zamanda tatlandırıcı madde sorbit içeren şekerleme ve sakızların aşırı miktarda tüketilmesi
Korku, stres
Seyahat ishali, genellikle Escherichia coli bakterilerinin yol açtığı enfeksiyonlardır

Ancak prensip olarak bağırsaktaki her bakteri kolonizasyonu bir enfeksiyon değildir. Bağırsak florasının mikroorganizma florası sindirim sisteminin normal eko sisteminin bir parçasıdır ve insanı zararlı mikroorganizmaların yol açtığı enfeksiyonlardan korur. Antibiyotik tedavisi bu korumayı tahrip edebilir ve böylece diyareyi tetikleyebilir.

Kronik ishalin sebepleri:

Kronik ishal birçok farklı, kısmen ciddi hastalıklarla birlikte görülür. Genellikle bunun başlangıcı da akuttur. Ancak kronik ishalde semptomlar en az 3 ila 4 hafta boyunca, tekrarlayarak veya ataklar şeklinde görülür. Şikayetler zaman zaman tekrar azalabilir:

Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı gibi kronik inflamatuvar bağırsak hastalıkları (İBH) akut bir bağırsak enfeksiyonunu taklit edebilir ve bu sebeple ilk başta tetikleyicinin bir patojen olduğu sanılabilir
Müshillerin hatalı kullanımı
"Huzursuz bağırsak" (irritabl bağırsak)
Mide mukozası inflamasyonu (gastrit)
Bağırsak divertikül inflamasyonu (diverdikülit= Bağırsak duvarındaki çıkıntıların bağ doku şeklinde inflamasyonudur)
Tümörler, polipler
Kanser hastalıklarında ışın tedavisinden ve kemoterapiden sonra görülen ishaller (bağırsak mukozasının zarar görmesi sebebi ile)
Gıda emilim bozuklukları (ör. karaciğer fonksiyon bozukluklarında yağlı dışkı - steatore)
Gıda intoleransları: Gluten intoleransı (çölyak), inek sütü intoleransı (laktoz intoleransı), meyve şekeri intoleransı (fruktoz intoleransı)
Kronik pankreas iltihabı
Bağışıklık bozukluklarında, HIV enfeksiyonları da dahil olmak üzere kronik bağırsak enfeksiyonları
Mukovisidoz (kistik fibroz - Bir enzim defekti sebebi ile pankreas ve akciğer gibi farklı organlarda fazla miktarda kalın, yoğun kıvamlı mukus üretiminin ortaya çıktığı, ağır fonksiyon ve "besin emilim" bozukluklarının görüldüğü metabolik bir bozukluktur)
Metabolizma hastalıkları (hipertiroidi, adrenal korteks yetmezliği, Diabetes mellitus Tip 1 ve 2)

Komplikasyonlar: Bebeklerde görülen ishal, bebek dispepsisi olarak bir beslenme bozukluğunun işaretidir, titizlikle gözlemlenmeli ve tıbbi olarak izlenmelidir, zira bu durum hızlı bir şekilde bebek için hayati tehlike arz eden bir hal alabilir. Bu mesela anne sütünden bebekler için başlangıç mamasına veya devam mamasına geçildiğinde ortaya çıkabilir.

İshal nasıl teşhis edilebilir?

Teşhis koymak için atılan ilk adım, hastalık öyküsünün (anamnez) alınmasıdır, bunun için doktorla kapsamlı bir görüşme gerçekleştirilir. Doktor sizinle birkaç husus hakkında görüşecektir.

Dışkılama sıklığı ve dışkının yapısı
Beslenme alışkanlıkları, yeme ve içme
Ağrılar, şişkinlik, kusma ve ateş gibi eşlikçi semptomlar
Diğer hastalıklara ilişkin sorular
Alınan ve dışkılama üzerinde etkisi olabilecek ilaçlara ilişkin sorular (müshiller, antibiyotikler, vs.)
Aile öyküsüne ilişkin sorular (ailede bulunan hastalıklar)
Mevcut olan organik bağırsak hastalıkları (ör. şiddetli ishallerle seyreden inflamatuvar bağırsak hastalıkları (İBH))
Tiroid fonksiyonunun kontrol edilmesi

Bu görüşmenin ardından, doktorun bağırsak çıkışına baktığı ve karnı yoklayıp dinlediği fiziksel bir muayene gerçekleştirilir. Bir dışkı örneği sindirim bozuklukları ve bağırsaktaki işlevsel rahatsızlıklar hakkında bilgi verebilir. Ayrıca dışkı, gizli (okült = görünmeyen) kan bakımından incelenir. Laboratuvarda kan tahlilleri (tiroid hormonları ve sodyum, potasyum, kalsiyum gibi elektrolitler) incelenir.

Şikayetlerin akut olarak ortaya çıkması, bu şikayetlere kilo kaybı, ateş, yorgunluk ve/veya dışkıda kan gibi durumların eşlik etmesi durumunda "diyare" semptomunun altında ciddi hastalıklar yatabilir ve altta yatan hastalık ayrıntılı bir tıbbi muayene ile aydınlığa kavuşturulmalıdır. Klinik muayenenin (ateş? karın ağrısı? kolikler?), hasta öyküsünün (beslenme? müshiller?) ve dışkı bileşiminin incelenmesinin yanı sıra kronik bir ishal hastalığında, teşhisin koyulabilmesi için doktorunuz tarafından bağırsağın görüntülenmesi (kolonoskopi) gibi görüntüleme yöntemleri de önerilecektir.

Diğer olası teşhis yöntemleri:

Tüm karnın ultrasonla muayene edilmesi (sonografi)
Kalın bağırsağın radyolojik muayenesi (röntgen), günümüzde genellikle bilgisayarlı tomografi (BT) şeklinde gerçekleştirilir

İshal nasıl tedavi edilebilir?

İshal rahatsız edici bir durumdur ve kişi bu rahatsızlıktan mümkün olduğunca çabuk kurtulmak ister. Bunun çok çeşitli sebepleri olabilir: Akut ishale genellikle bozuk besinler ("besin zehirlenmesi") veya viral (bakteriyel) enfeksiyonlar sebep olur. Bazı ilaçların kullanılması durumunda ve antibiyotik tedavisinde yan etki olarak ishal görülür. İshalin uzun sürmesi durumunda mutlaka bir doktora başvurulmalıdır. Bu durumda altta yatan sebepler, kronik bağırsak inflamasyonları, metabolizma hastalıkları veya gıda intoleransları olabilir.

Temel uygulamalar

İshal doğal bir reaksiyon, vücudun toksik maddeleri atmak için gerçekleştirdiği bir öz yardımdır. Bu sebeple bu boşaltım prosesini baskılamamak ve bağırsak hareketini kimyasal ilaçlarla durdurmamak önemlidir.
Burada en önemli husus vücudun kurumasının önlenmesidir. Bunun için mineraller (potasyum, sodyum ve diğerleri) ve şeker (glukoz) ile zenginleştirilmiş bol miktarda sıvı içilmelidir. Şeker sıvının daha iyi emilmesine (adsorbe edilmesine) yardımcı olur; siyah çay ishal karşıtı etki eden (sadece yeterince uzun demlenirse, en az 5 dakika) ve bağırsak mukozasını rahatlatan tanen maddesini içerir.
Gıda perhizi: Beslenme yavaş yavaş tekrar yapılandırılmalıdır, başlarda katı yiyecekler yenmemeli ve aynı şekilde süt de tüketilmemelidir. İkinci günden itibaren çorbalar (ör. yulaf lapası) tüketilebilir. Bağırsak rahatladıktan sonra yavaş yavaş normal beslenmeye geçebilirsiniz.
Şifalı bitkilerden özellikle beşparmak otu, karnıyarık otu tohumu, yaban mersini veya papatya önerilir. Hümik asitler de toksinlerden arındırıcı bir etkiye sahiptir ve probiyotik çok çeşitli preparatların yanı sıra bunlar da bağırsak mukozasının yenilenmesini destekler.

Probiyotikler

Besinlerin vücudumuz için kullanılabilir olmasını sadece probiyotik bakteriler sağlayabildiği için bağırsağımızda yüksek sayıda probiyotik bakterinin bulunmasına ihtiyacımız vardır. Bazı ilaçlar sebebi ile bağırsağımızdaki bakteri florası zayıfladığında, bağırsak aktivitesini olumsuz etkileyen veya daha fazla sıvı atımına ve hasar görmüş olan bağırsak mukozasının toksik maddeler sebebi ile geçirgenleşmesine yol açan fermantasyon ve çürüme süreçleri başlar. Yüksek aktiviteye sahip mikroorganizma suşları içeren probiyotikler dışkı frekansının normale dönmesine, zarar görmüş olan bağırsak mukozasının yenilenmesine ve dışkı yapısının iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Bağırsak peristaltizmini artıran ve buna ek olarak bağırsağın dengesini olumsuz etkileyen stresten kaçınılmalıdır. İshal genellikle stres gibi sebeplerle tetiklenen irritabl bağırsak sendromunun bir semptomudur.

Aktif karbon, kaolin, silisyum dioksit ve hümik asit gibi adsorbanlar fiziksel etki gösterir: Bunlar toksinler gibi açığa çıkan maddeleri kendilerine bağlar ve böylece ishalin sebebi ile mücadele ederler, mineraller de (potasyum, sodyum ve diğerleri) diyare nedeniyle kaybedilen tuzları ikame ederler.
Antibiyotikler sadece ishalin bakteriyel patojeni bilindiğinde ve spesifik etki gösteren bir antibiyotik kullanılacağında uygulanmalıdır. Antibiyotik kullanımına paralel olarak bağırsak florası özel sinbiyotiklerle (OMNi-BiOTiC^® 10 AAD) desteklenmelidir.
Karın kramplarında bütilscopolamin faydalı olabilir. Ancak bu etkin maddeyi doktor talimatı olmadan ve birkaç günden daha uzun süre kullanmamalısınız.